Szkody wywoływane przez zakłady górnicze są bardzo poważnym problemem, zwłaszcza na Śląsku. Sytuację komplikuje fakt, iż w razie ich wystąpienia „zwykły obywatel” staje wobec potężnej kopani, zatrudniającej cały sztab prawników. A jednak, wbrew pozorom, dochodzenie odszkodowań z tego tytułu wcale nie jest skazane z góry na porażkę…
Co to jest szkoda górnicza?
Żaden przepis prawa nie zawiera definicji legalnej pojęcia „szkoda górnicza”. Powszechnie się natomiast przyjmuje, że jest to szkoda spowodowana ruchem zakładu górniczego. W ujęciu cywilistycznym, określenie „szkoda” obejmuje wszelkie uszczerbki w chronionych przez obowiązujące prawo dobrach, których poszkodowany doznał wbrew swej woli. Sprowadza się ona do różnicy pomiędzy obecnym stanem majątkowym poszkodowanego, a stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
Tak więc, szkody górnicze to wszystkie uszkodzenia nieruchomości czy ruchomości, które pojawiły się w wyniku pracy zakładu górniczego, czyli kopalni. Powstają one na terenach objętych jej oddziaływaniem.
W praktyce, do najczęściej występujących szkód górniczych można zaliczyć:
- dewastacje gruntów rolnych i zniszczenia plonów,
- pochylanie się budynków oraz występujące na nich pęknięcia ścian, zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz, a także sufitów i podłóg,
- wybrzuszenia podłóg, płytek podłogowych i parkietów,
- zniszczenia w różnego rodzaju płotach i innych ogrodzeniach,
- wybrzuszenia i pęknięcia chodników,
- nadmierne zawodnienie i zawilgocenie nieruchomości na skutek zmiany stosunków wodnych.
Kto powoduje szkody górnicze?
Za wywoływanie szkód górniczych odpowiada kopalnia, fachowo nazywana zakładem górniczym.
Jaka jest podstawa prawna do dochodzenia odszkodowania za szkodę górniczą?
Podstawę prawną do dochodzenia odszkodowania za szkodę górniczą stanowi art. 144 ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Zgodnie z nim właściciel co prawda nie może sprzeciwić się zagrożeniom spowodowanym ruchem zakładu górniczego, który jest prowadzony zgodnie z przepisami prawa, jednakże może on żądać naprawienia wyrządzonej tym ruchem szkody.
Przepis ten stosuje się odpowiednio do innych podmiotów, których prawa majątkowe są zagrożone ruchem zakładu górniczego.
Z kolei art. 145 w/w aktu prawnego zawiera zastrzeżenie, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, do naprawiania szkód górniczych stosuje się odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego.
Kto odpowiada za szkodę górniczą?
Przedsiębiorca górniczy, jako prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.), odpowiada za szkodę na osobie lub mieniu wyrządzoną przez ruch tego przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
Odpowiedzialność za szkodę górniczą ponosi więc przedsiębiorca prowadzący ruch zakładu górniczego, wskutek którego wystąpiła szkoda. Tym samym, podmiotem zobowiązanym do odszkodowania jest po prostu kopalnia.
Czasami jednak, wskutek różnych okoliczności, nie można wskazać podmiotu bezpośrednio odpowiadającego za wyrządzenie szkody górniczej.
W takiej sytuacji, jeżeli nie można ustalić, kto wyrządził szkodę, odpowiedzialność za nią ponosi ten przedsiębiorca, który w dniu ujawnienia się szkody miał prawo prowadzić działalność górniczą w obszarze górniczym, w granicach którego wystąpiła szkoda.
W ostateczności, gdy nie istnieje przedsiębiorca odpowiedzialny za szkodę ani też jego następca prawny, za szkodę odpowiada Skarb Państwa reprezentowany przez właściwy organ nadzoru górniczego.
Jak uzyskać odszkodowanie za szkodę górniczą?
Naprawienie szkody górniczej powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, w dwojaki sposób:
- przez przywrócenie stanu poprzedniego. W praktyce oznacza to naprawienie szkód górniczych przez kopalnię, która dokona usunięcia powstałych uszkodzeń we własnym zakresie,
- przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej, czyli po prostu odszkodowania.
Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.
Co ważne, zgodnie z ustawą Prawo geologiczne i górnicze obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego ciąży na tym, kto jest odpowiedzialny za szkodę. Poszkodowany jednak, za zgodą podmiotu odpowiedzialnego za szkodę, może wykonać ten obowiązek w zamian za zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej przez podmiot odpowiedzialny za powstanie szkody.
Przywrócenie do stanu poprzedniego
Co oznacza przywrócenie do stanu poprzedniego?
Przede wszystkim polegać ono powinno na odtworzeniu stanu sprzed powstania szkody, w szczególności przez zapewnienie obiektom budowlanym, urządzeniom oraz instalacjom niepogorszonej odporności, ciepłochłonności, szczelności i użyteczności techniczno-funkcjonalnej.
Może to w szczególności nastąpić przez dostarczenie gruntów, obiektów budowlanych, urządzeń, lokali, wody lub innych dóbr tego samego rodzaju.
W praktyce oznacza to przede wszystkim prostowanie budynków, czyli ich tzw. rektyfikacji czy też naprawie uszkodzeń zewnętrznych oraz wewnętrznych.
Odszkodowanie
Z kolei odszkodowanie powinno obejmować zarówno straty, które poszkodowany poniósł, jak i korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z za podstawę cen istniejących w innej chwili. Jeśli poszkodowany poniósł nakłady na naprawienie szkody, odszkodowanie ustala się z uwzględnieniem wartości uzasadnionych nakładów.
Tak więc w przypadku zniszczeń powstających w budynkach, w postaci pęknięć ścian czy też zalania etc., poszkodowanemu przysługuje rekompensata pokrywająca koszty napraw lub rozbiórki takich obiektów. Odszkodowanie przysługuje poszkodowanemu, którym jest właściciel nieruchomości w chwili powstania szkód górniczych.
Jak uzyskać odszkodowanie?
Do uzyskania odszkodowania konieczne jest wytoczenie o nie powództwa, czyli wystąpienie z odpowiednim pozwem do sądu cywilnego, zawierającym żądanie jego wypłacenia przez podmiot zobowiązany do naprawienia szkody górniczej. Jak wspomniałam powyżej, można też domagać się przywrócenia stanu poprzedniego.
Co ważne, strona dochodząca naprawienia szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego, nie ma obowiązku uiszczania kosztów sądowych.
Wreszcie na koniec, ważne zastrzeżenie – skuteczne wniesienie powództwa uzależnione jest od uprzedniego przeprowadzenia próby ugodowej, ale o tym piszę w innym artykule pt. „Jak wygląda postępowanie ugodowe w sprawach o szkody górnicze?”.
W jakim czasie można dochodzić odszkodowania?
Roszczenia z tytułu szkód górniczych przedawniają się z upływem 5 lat od dnia dowiedzenia się o szkodzie. Oznacza to, że w razie minięcia tego terminu kopalnia może uchylić się od obowiązku zaspokojenia roszczenia z tytułu naprawienia szkody górniczej.
